Cách đây nhiều năm, khi cái tên Elon Musk bắt đầu xuất hiện, tôi đón nhận một cách thờ ơ. Vầng hào quang của Steve Jobs với tôi vẫn quá lớn- ngay cả khi vị founder quá cố đã ra đi.
Nhưng bây giờ, có lẽ đã đến lúc Silicon Valley cần một "vị anh hùng" mới, người vẫn liên tục sáng tạo và đặt cược tất cả cho lý tưởng. Mark Zuckerberg, Jeff Bezos, Larry Page hay Sergey Brin… dù cũng vô cùng xuất sắc, sẽ vẫn rất khó để mặc chiếc áo choàng này.
Thế rồi vào một buổi chiều hè, khi thong thả đi dạo dưới những giàn sử quân tử và nghĩ về tin tức sáng hôm đó, Twitter chính thức đồng ý "bán mình" với mức giá 44 tỷ USD; Xâu chuỗi với những gì Tesla, SpaceX và hàng loạt công ty của cùng một người đã tác động đến thế giới ở cả hiện tại và tương lai; Đột nhiên, tôi không còn muốn thờ ơ với nhân vật mình từng bỏ qua nhiều năm trước: Elon Musk.
Nhưng để bắt đầu với con người này, trong khuôn khổ một bài viết dù là long-form đi, tôi biết bắt đầu từ đâu?
Nam Phi, vật lý học và giấc mơ Mỹ
Thực ra Elon Musk là người không cần phải giới thiệu. Sự nổi tiếng của ông, mối quan tâm của công chúng dành cho ông- người giàu nhất thế giới, Chủ tịch của những công ty tiếng tăm nhất đã cuồng nhiệt đến mức, mọi người biết đến cả bản thân, doanh nghiệp, thậm chí cả bạn gái mới nhất của Elon. À, thực tế thì cũng bởi Musk khá chủ động cởi mở với tài khoản Twitter ngót ngét 100 triệu người theo dõi của mình.
Nhưng vẫn như thói quen, khi đã quan tâm tới một nhân vật nào đó, nhu cầu đơn giản của tôi là được "xới tung" tất cả mọi thông tin về họ. Là cháu của một chính trị gia kiêm bác sĩ nắn xương khớp và một vũ sư người Canada, cặp đôi từng thực hiện chuyến hành trình bay hơn 48 ngàn km đến nước Úc rồi quay về Nam Phi (cặp phi công tư nhân duy nhất từng bay từ châu Phi đến châu Úc trên một chiếc máy bay động cơ), có vẻ tinh thần ưa phiêu lưu đã có sẵn trong huyết quản của Elon Musk.
Không chỉ thế, là con cả của một kỹ sư điện/cơ khí và một người mẫu/chuyên gia dinh dưỡng, Musk cũng có những tố chất nhất định của một cậu trai say sưa khám phá khoa học từ bố và vẻ điển trai duyên dáng từ mẹ (điều này chắc nhiều mỹ nhân Hollywood như Amber Heard, Talulah Riley, ca sĩ Grimmes hay nhà văn Justine Musk sau này không ngần ngại thừa nhận).
Nhưng đó là sau này, để tóm lược nhanh về thời thơ ấu của Musk, có lẽ có thể gói gọn trong vài từ: Cô đơn, sách, bị bắt nạt và gia đình tan nát. Chính mẹ của Musk, Maye từng chia sẻ "Nó không được bạn bè đồng trang lứa quý mến cho lắm". Tôi ngờ rằng Maye đã nói giảm thành "không được quý mến cho lắm" vì thực tế, Musk từng bị đám con trai cùng lớp đánh đến bất tỉnh phải đưa vào bệnh viện và mất cả tuần sau mới đi học lại được. Sau này, Elon tiết lộ anh thậm chí phải phẫu thuật thẩm mỹ để chữa dứt điểm hậu quả còn lại từ vụ ẩu đả này.
Không chỉ có một tuổi thơ không vui vẻ trên trường học, quá khứ về những năm tháng khi ba mẹ sớm ly hôn rồi chuyển từ sống với mẹ sang sống cùng cha cũng không hề ấm áp với một chàng trai có xu hướng thu mình bên những cuốn sách như Musk. Kimbal, em trai Musk từng chia sẻ "Erol (bố Musk) dường như rất thích tỏ ra khó khăn với bọn trẻ và tước hết niềm vui trong những trò chơi tuổi thơ đời thường". Tới mức cả hai anh em từng chia sẻ điều mà họ phải chịu đựng giống một dạng tra tấn tâm lý đầy thống khổ.
Nhưng có phải chính vì bị "tước đi" cơ hội để được bao bọc trong tình yêu thương gia đình và bạn bè đồng trang lứa như bất kỳ đứa trẻ nào, Elon tự nhiên có xu hướng tìm đến với sách- người bạn đặc biệt và có sức an ủi lớn lao và dành rất nhiều thời gian, trí tưởng tượng của mình cùng những cuốn sách? "Thật lạ khi anh ấy có thể đọc sách mười tiếng mỗi ngày"- Kimbal nói.
Khi nhớ lại những chi tiết này, tôi chợt mỉm cười vì biết, chính chàng trai từ thuở nhỏ đã đọc sách 10 tiếng/ngày sau này đã có lúc làm việc 100 giờ/tuần với những ngày làm việc tới 23 tiếng và chỉ đi vệ sinh trong 3 giây- và chính Musk cũng nói đơn giản, bí quyết của anh là anh làm việc siêu chăm chỉ.
Mọi thứ, đã được định hình từ những ngày Musk còn rất trẻ!
Nhưng làm sao Nam Phi, với những quan điểm về phân biệt chủng tộc, với bối cảnh của một quốc gia luôn dốc sức khai thác tài nguyên thiên nhiên Trái đất, có thể giữ chân chàng trai nhiều hoài bão này? Năm 17 tuổi, Musk rời Nam Phi đến Canada với khát khao ghim chặt trong đầu, một ngày anh sẽ tới Mỹ.
Trước khi trở thành tỷ phý công nghệ Mỹ, công chúng cũng biết Musk từng có những tháng ngày khó khăn tại Canada và Nam Phi. Nhưng nếu tới mức chi tiết là công việc lau dọn phòng chứa nồi hơi- nơi chứa đủ cặn bã với thù lao vỏn vẹn 18 USD/giờ mà chỉ sau vài tuần, đa số người đã bỏ cuộc, có lẽ chưa nhiều người nhớ đến.
Và cũng như những câu chuyện điển hình của "Giấc mơ Mỹ", Musk đã bắt đầu giống bất kỳ người bình thường nào. Ở tuổi 21, sau hai năm tại đại học Queens- Canada, Musk chuyển tiếp đến Đại học Pennsylvania theo diện học bổng với văn bằng kép: kinh tế học và vật lý.
Giấc mơ Mỹ của chàng trai Nam Phi bắt đầu, và có lẽ đến tận bây giờ, nó chưa một ngày ngừng lại!
Zip2, Paypal và những chiếc áo chật
Global Link Information Network được thành lập vào 1995- tiền thân của Zip2. Ở thời điểm 2022, nói về Zip2 sẽ có nhiều người phì cười. Nhưng ở 1995, khi mà ba năm sau Google mới ra đời, Zip2 giống như cuốn Những trang vàng (Yellow Pages) trực tuyến. Musk tự viết các đoạn mã gốc trong khi Kimbal nhã nhặn gõ cửa từng nhà để bán dịch vụ.
Và cũng như các công ty khởi nghiệp khác ở Silicon Valley, Zip2 có những khởi đầu chật vật trước khi được Compaq Computer mua lại với đề nghị 307 triệu USD. Từ một chàng trai làm công việc dọn dẹp phòng chứa nồi hơi với giá 18 USD/giờ, Musk giờ có trong tay 22 triệu USD, một căn hộ rộng 167m2 cùng một chiếc xe hơi thể thao McLaren F1 thay cho chiếc Jaguar E-Type và trước đó là chiếc BMW xơ xác của mình.
Giờ đây, Musk có cả tư duy của một kỹ sư, tài chính của một nhà đầu tư rủng rỉnh, cơ hội ngập tràn của Silicon Valley những năm 90s- 2000 và cả tương lai phía trước.
Chỉ ngay sau một tháng sau thương vụ với Compaq, sau những thú tiêu khiển của các triệu phú mới nổi trẻ tuổi thường thấy tại Silicon Valley, Musk thành lập X.com, công ty tài chính khởi nghiệp với cái tên nghe đầy "khiêu khích" với mục tiêu giúp trải nghiệm mua sắm trực tuyến của mọi người dễ dàng hơn. X.com sau này sát nhập với Paypal, và một lần nữa, mọi chuyện sau này đã thành lịch sử trong ngành tài chính.
Ba năm sau kể từ 1999 khi Compaq mua lại Zip2 và Musk có trong tay 22 triệu USD, tháng 7 năm 2002, eBay tiếp tục đề nghị mua lại Paypal với giá 1 tỷ USD. Musk tiếp tục có trong tay 250 triệu USD, sau khi trừ thuế còn 180 triệu USD- khoản tiền đủ để biến những giấc mơ hoang dại của anh, vượt ra khỏi biên giới của nền kinh tế dot.com.
Cũng giống như Nam Phi làm sao đủ rộng để giấc mơ của chàng trai Elon vùng vẫy, thế giới của các hoạt động trong ngành dịch vụ Internet cũng làm sao đủ thỏa mãn chàng trai vừa bước vào tuổi 30 và một lần nữa, đang chưa thiếu điều gì đồng thời vừa cưới tình yêu của đời mình, Justine?
Và đó là khi, mơ mộng thời thơ ấu về những con tàu tên lửa và chuyến du hành không gian, thậm chí xa hơn nữa- bắt đầu.
SpaceX, Tesla, Boring, Neurolink, SolarCity, Open AI và "Ai mà biết được"
Space Exploration Technologies ra đời vào tháng 6/2022.
Sứ mệnh của công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực không gian được mô tả lúc ấy: trở thành "Southwest Airlines trong không gian". SpaceX sẽ tự chế tạo động cơ rồi ký hợp đồng với các nhà cung cấp những bộ phận tên lửa khác.
Và đúng như mọi người vẫn thường hay đùa, nếu một thứ gì đó không phải là khoa học tên lửa, nó có thể hiểu được. Trong khuôn khổ bài viết này, những hiểu biết về tên lửa và không gian là quá sức với tác giả bài viết.
Tôi chỉ có thể tóm tắt lại khi đã xem đi xem lại series "Return to Space" và những video đã được biên tập đầy hấp dẫn của TedX- chắc là cách dễ hiểu nhất để hiểu về SpaceX và những gì Musk có trong đầu: SpaceX thực sự đã tạo ra một cuộc cách mạng với phương thức di chuyển trong không gian, khi chi phí để tổ chức một chuyến bay chỉ bằng 1/10 chi phí mà NASA đã bỏ ra, sau ba lần phóng thất bại công khai và không biết bao nhiêu lần mấp mé bờ vực phá sản. SpaceX đồng thời là hãng đầu tiên sở hữu những tên lửa có khả năng tái sử dụng và cho phép các chuyến du hành vũ trụ thương mại.
Nhưng không chỉ đơn giản vậy, mục tiêu xa hơn của Musk, là con người có thể sống đa hành tinh và thực sự định cư trên sao Hỏa.
Gần hai năm sau ngày thành lập SpaceX, những áp lực đến từ công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực hoàn toàn mới mẻ so với Internet có vẻ chưa đủ với Elon Musk. Tháng 2/2004, từ lời ngỏ của hai founder Martin Eberhard và Marc Tarpening, Musk đồng ý đầu tư với số vốn ban đầu 6.5 triệu USD và trở thành cổ đông lớn nhất kiêm Chủ tịch Tesla- Công ty đặt tên nhằm vinh danh thiên tài vật lý Nikolas Tesla. Và trong khi nhiều người vẫn cho rằng SpaceX mới là doanh nghiệp đại diện cho Elon Musk tham vọng và có tầm nhìn sâu rộng, với tôi- Tesla ngược lại, mới chính là minh chứng điển hình ấy.
Trong khi nhiều hãng xe từ xăng đến điện khác, đang "từ từ phá sản một cách thanh lịch", khi thực trạng ô nhiễm và nóng lên toàn cầu đang ngày càng trầm kha (dù giờ người ta đã bất lực đến mức nói về mấy vấn đề này thêm nữa nghe cứ sáo rỗng), khi công chúng cũng vẫn cứ hoài nghi về thuyết âm mưu khi GM từng tự phá hủy các mẫu EV1 của mình qua loạt phim "Ai đã giết xe điện?" và "Sự báo thù của xe điện" để bảo toàn lợi ích của các hãng dầu mỏ vốn đã giàu kếch xù và vị thế chưa hề lung lay của loạt xe xăng… Tesla nổi lên như một hiện tượng.
Trong khi hai founder đầu tiên là Martin và Marc chỉ đơn giản thỏa mãn đam mê xe điện của mình, Elon Musk tham vọng nhiều hơn thế: phổ cập xe điện tới toàn cầu và tiến tới tái định nghĩa là cách thức di chuyển của thế giới với những nguồn năng lượng bền vững. Mẫu Roadster thử nghiệm ra mắt vào 2006 nhanh chóng được giải "Phát minh xuất sắc nhất" trong lĩnh vực "Phát minh về vận tải" của Time. Tesla Model S tiếp nối năm 2012 cũng trở thành "Xe tiêu biểu của năm" của Tạp chí Automobile. Tesla Model 3 ra mắt vào 2016 tương tự cũng trở thành mẫu xe điện đại chúng được đông đảo các tín đồ săn đón.
Tới 2021, Tesla đã đạt sản lượng gần 1 triệu xe ô tô điện đưa ra thị trường từ mức vài ngàn xe của năm 2012.
Nhưng Musk đâu có phải người thường. Kế hoạch của Musk không chỉ có các mẫu xe điện, không chỉ là cơn ác mộng với các hãng xe sừng sỏ ở Detroit hay châu Âu. Nó còn là hệ thông các trạm sạc khắp nơi trên thế giới và các siêu nhà máy (Gigafactory) có thể chủ động sản xuất các dòng pin lithium.
Ngày 7/4, Tesla chào đón đông đảo những người yêu thích ôtô điện đến tham dự bữa tiệc lớn để khánh thành một siêu nhà máy (gigafactory) rộng bằng 100 sân bóng đá ở bang Texas. Trên thực tế, siêu nhà máy ở Texas đã đi vào hoạt động từ cuối năm ngoái. Đây là siêu nhà máy thứ năm và lớn nhất sản xuất pin và phương tiện cho Tesla.
Từ một nhà máy sản xuất ôtô ở Thung lũng Silicon, Tesla đã vươn ra toàn cầu với các nhà máy lớn ở Berlin (Đức) và Thượng Hải (Trung Quốc) cũng như ở các bang New York và Nevada của Mỹ.
Nhưng có vẻ những áp lực của cả SpaceX, Tesla và vai trò làm cha của 7 người con một lần nữa là chưa đủ với Elon Musk. Ông còn là Founder của The Boring Company, Co-Founder của Neuralink, OpenAI và Chủ tịch của SolarCity. Và với khối tài sản hơn 200 tỷ USD, Elon Musk vẫn là tỷ phú không sở hữu nhà, du thuyền, không đi du lịch và thường xuyên ngủ nhờ nhà bạn. Khi xem các chương trình phỏng vấn của Musk cũng chẳng ngạc nhiên nếu bạn thấy tóc ông dài thượt vì không kịp cắt hay hai hốc mắt trũng sâu vì những tuần làm việc 100 giờ liên tục.
Nói theo cách của thế hệ hiện đại, "Dăm ba cái du thuyền hay biệt thự, chắc chẳng nhằm nhò gì với Elon. Phải là hàng trăm tên lửa và hàng triệu siêu xe chạy điện, mới hòng thoả mãn được ông- cho đến ngày ông thấy thế vẫn là chưa đủ!"
Gần đây nhất, người đàn ông từng hút cần sa trên truyền hình, bắn súng lửa và vu vơ nói chuyện sẽ mua Twitter, nghiêm túc đưa ra đề nghị trị giá 44 triệu USD khiến cả thế giới bàng hoàng.
Chưa đầy một tháng sau, với việc phát hiện hơn 5% tài khoản của Twitter là giả mạo và con số đưa ra có thể cao hơn giá trị thật, Musk không ngại tạm dừng đề nghị mua dù mức phạt và rủi ro bị kiện dành cho ông có thể là khủng khiếp.
Trước đó khi Chris Anderson của TedX hỏi tại sao Musk muốn mua Twitter ông cũng từa nửa đùa nửa thật: Ai mà biết được. Đó, là Musk tỷ phú nhưng không hề theo khuôn mẫu nào, vừa là siêu anh hùng nhưng cũng đồng thời là tội đồ với không ít người.
Ngày 13/12/2021, Tạp chí uy tín Time của Mỹ đã bầu chọn Elon Musk là "Nhân vật của năm 2021".
"Musk đã dành cả cuộc đời để thách thức những kẻ ghét mình; bây giờ có vẻ như cuối cùng ông ấy đã có thể đặt họ vào đúng vị trí", tờ Time viết. Tạp chí này chỉ ra những thành tựu trong năm 2021 của tỉ phú Mỹ như ký hợp đồng đưa người lên Mặt trăng với Cơ quan Hàng không và vũ trụ Mỹ (NASA), dẫn chương trình Saturday Night Live…
Tổng biên tập Edward Felsenthal của Time khẳng định: "Nhân vật của năm là một người đánh dấu tầm ảnh hưởng của mình và ít cá nhân nào có ảnh hưởng nhiều hơn Musk đến cuộc sống trên Trái đất, có thể là cuộc sống ngoài Trái đất nữa".
"Tôi có điên không" cùng nỗi cô độc suốt đời
Khi Ashlee Vance gặp Musk để bắt đầu cuốn sách đình đám , ông từng hỏi Ashlee không rõ là đùa hay thật, rằng "Tôi có điên không?". Câu hỏi tưởng bâng quơ này, nhắc nhớ ta dù ở trên đỉnh cao tiền tài và quyền lực, Musk vẫn là cậu bé từng bị bắt nạt và có những năm tháng thống khổ cùng người cha lạnh lùng.
Và cũng là Musk, đã phải chịu đựng nỗi đau mất đi đứa con đầu tiên chỉ mới vài tuần tuổi. Người trông đầy duyên dáng và hóm hỉnh này cũng thừa nhận ông bị chứng thần kinh Asperger và thường xuyên phải sử dụng thuốc hỗ trợ để có thể ngủ được.
Có thể tới tận cuối đời Musk cũng vẫn chưa có một ai có thể hiểu và cảm thông hết cho ông, và những người không thể thông cảm cho Musk, hiểu nhầm Musk vẫn cứ nhiều lên, nhưng điều đó có hề gì khi đó đã là lựa chọn của cậu bé cô độc dành 10 tiếng/ngày bên những trang sách với trí nhớ như máy ảnh của mình.
Nhưng chúng ta vẫn còn một tương lai… đáng ngóng chờ!
Musk nói khi được hỏi, có buồn khi nghĩ về tương lai không, một cách thành thực: Có! Nhưng thay vì buồn bã vì nó, ông bảo: Hãy bắt tay vào làm một điều gì đó, và khi bạn thực sự làm điều đó, thế giới sẽ tốt đẹp hơn.
Và đó là lý do tại sao, các nhà máy Gigafactory của Tesla sẽ còn được mở rộng, các đợt phóng tên lửa của SpaceX sẽ còn nối đuôi nhau, Hyperloop một ngày có thể sẽ giúp các chuyến xe đi thẳng tới nơi họ cần cùng chức năng tự lái của các chiếc xe Tesla, và não người, có thể tải xuống robot thật.
Hay Elon Musk sẽ còn tiếp tục lên chức cha, một vài lần nữa dù đã là cha của 7 đứa trẻ.
Tôi sẽ bắt chước Elon Musk mà bảo "Ai mà biết được".
Nhưng khi đi qua hàng trăm tiếng đồng hồ để tìm hiểu về con người này, mắt nhòe đi vì những bộ phim tư liệu độ phân giải thấp, tai ù đi vì lối nói chuyện ngập ngừng, tim nghẹt thở trước một nhân vật quá đặc biệt… để viết ra bài viết tâm đắc mà bạn đang đọc, tôi thực sự thanh thản và nhẹ nhõm.
Từ giờ đã có một người đủ sức khiến trái tim tôi lay động, một người đầy tranh cãi, nhưng cũng vô cùng kiệt xuất, một người mà tương lai phía trước có thể tốt đẹp lên nhiều, và cũng "vô cực" thêm nhiều, nhờ ông.
Người ấy hẳn nhiên, là Elon Musk!
—————————————————–
Bài viết sử dụng tư liệu của "Elon Musk: Tesla, SpaceX và sứ mệnh tìm kiếm một tương lai ngoài sức tưởng tượng"; "Elon Musk- Đặt cả thế giới lên bốn bánh xe điện"; "Tesla- Elon Musk: Tương lai và những điều viễn tưởng "; Phim tài liệu "Ai đã giết xe điện?"; Phim tài liệu "Cuộc báo thù của xe điện; Các bài phỏng vấn và diễn thuyết của Elon Musk tại TedX; Phim "Return to Space"- Netflix; Các phân tích về Elon Musk trên tạp chí New York Times và thể hiện quan điểm của tác giả.
Đàm Linh
Tin nổi bật Doanh nhân